Гата Камский

Гата Камский – шахмат буенча дөнья кубогы чемпионы. Ул озак еллар зур шахматтан читтәрәк яшәгән кебек тоелды, һәм, ниһаять, шөһрәтле кайту! Яңадан-яңа уңышлар насыйп булсын!

Яңа ел белән!!!

Яңа гына искиткеч куанычлы хәбәр килде – икенче ел рәттән Русиянең иң популяр телетамашасында, Ледниковый период'та безнең милләттәшебез җиңде. Быел ул иң сәләтле сәхнә остасы - Чулпан Хаматова!!! Горурланабыз, сокланабыз, таң калабыз, Чулпан!!! Син искиткеч!!! Афәрин!!!

Бу Яңа елга иң зур бүләк!!!

Чулпан Хаматова елның шәхси йөзе

Рус телендә Мәскәүдә чыгучы Ведомости басмасы татар рус актрисасы Чулпан Хаматованы елның шәхси йөзе дип атады. Бу уңышка ул киңкүләм химая программасын башлап йөргән кеше буларак ирешкән. Афәрин!

Патша дөньяга килде

Русиядә нинди генә җитәкче булса да, аңа халык патшага караган кебек ялвара, өметләнә. Time журналистлары русиялеләрнең бу гадәтен белеп, быелгы ел кешесен – Владимир Путинны – бәян иткән мәкаләгә Патша дөняьга килде ( A Tsar Is Born) дигән исем кушканнар.

"Путин [Ново-Огарево] дачасының псевдонеоклассик капкасына килеп җитү белән сезне машинагызны калдырырга чакыралар һәм Кремль машинасына утыртып, бәс белән капланган чыршылы тыныч урман буйлап җилдертәләр. Хезмәтчеләр сезне алдан кисәтә: анда-монда йөрмәскә, чөнки бакча тирәсендәге шәүлә эчендә урнашкан снайперлар сезне шуна ук "кармакка алачак". Монда 55 яшьлек Путин гомер кичерә. Бүлмәләр, күренеп тора, иркен, яңартылган һәм күбесенчә буш. Без аның иркен һәм спартан офисына кергәндә, читтә Русиянең иң куәтле кешеләре – Путинның Идарә җитәкчесе, идеологы, парламент спикеры – барысы да кыйммәтле, тиешенчә тегелгән костюмнардан киенгән һәм кулларына нәзек кара портфель тоткан килеш, әрле-бирле йөриләр иде. Чит ил прессасы белән сирәк аралашкан Путин безгә өч ярым сәгатен бирде: башта офиста формаль интервью һәм, соңыннан, өстә кәттә өстәл артында төшке аш вакытында.

Владимир Путин беренчел карашка "чикләнгән көч" иясе фикерен тудыра: ул җыйнак, тыныч, шул ук вакытта җитез атлый. Гәүдәсе, еллар дәвамында дзюдо белән шөгыйлләнгәнгә күрәдер, төз. Моңа иртән-иртүк сәгать дәвамында бассейнда йөзү дә үз өлешен кертми калмый. Кечерәк буйлы булуга кармастан (1.7 метр чамасы), ул корычтай ышанычлык һәм көч тәэсирен тудыра. Һичшиксез, Путин – рус кешесе: бит чалымнары юнган сымак һәм күзләре үзәккә үтеп керерлек. Шарм аның кыяфәтенә хас сыйфат түгел – һәм ул моңа бер дә көч куймый. Ул бер холык-фигыльгә – даими эчке тәртипкә тугрылыклы. Сәрхүш һәм фаҗигале Борис Ельцинның дәвамчысы – Путин тыныч, шәрәбен тостлар протоколы һәм котлаулар таләп иткәндә генә суыра. Күп очракта исә ул Montrachet'ны тустаган эчендә болгатып кына кала. Ул азлап ашый, шул ук вакытта тәлинкәсендәге ипи катысын нәзәкәтле итеп эченнән аера.

Путин теләр-теләмәс кенә, ризык кабымнары арасында үзенең шәхси тормышы турында берничә детальне атап үтә. Аның сүзләренчә, ул Брамс, Моцарт һәм Чайковский кебек классик композиторлар әсәрләрен тыңлый-тыңлый ял итә. Аның иң яраткан Beatles җыры – Yesterday. Ул гомерендә бер е-мейл да җибәрмәгән. Һәм, рәсми тарафтан атеист дип аталган илдә үскән булуга кармастан, ул дингә ышана һәм еш кына үзенең дәүләт очкычындагы Библияне укый."

"Ул чын күңелдән Советлар Бердәмлегенең таралуын фаҗигә дип саный, аеруча, бер төн эчендә 25 миллион этник урыс "чит" җирләрдә калуы аңа тынычлык бирми. Әмма аның сүзләренчә, ул Совет Бердәмлеген торгызу яки нинди дә булса хәрби я сәяси блок төзү хыялы белән янмый. Һәм үзенең юл бирүчеләре Ельцин һәм Михаил Горбачевларның кеше ышанычын югалткан системаны җимерүгә лаф өрә."

"Безнең сөйләшү вакытында Путинны кыздырып җибәргән тема – американнарның Русия эшләренә кысылу уйдырмасы. Аның сүзләренчә, ул Русия һәм АКШ партнерлар булуын теләр иде, ләкин, аның тоемлавынча, АКШ үзен Русиягә карата чакырылмаган кунакка караган кебек тота. "Без Американың дусты булырга телибез", ди ул, "Кайвакыт бездә Америкага дуслар кирәк түгел, ә идарә итердәй объектлар гына кирәк дигән караш та туа". Бу ялгышуларны төзәтүгә үз өлешен кертә алу турында сорагач, Путин алга ургылып: "Мин боларны ялгышу дип кенә атамас идем. Минем уемча, бу кайберәүләр тарафыннан безнең эчке һәм тышкы сәясәткә тыкшыну максаты нәтиҗәсендә барлыкка килгән эш. Шуңа күрә барча кешеләрне ынандырганнар...[руслар] әле дә күпмедер дәрәҗәдә кыргый яки алар яңа гына агачтан төшкәннәр, аңлыйсызмы, һәм бәлки аларга [русларга] сакал-чәчләрендәге пычракларны юып төшерергә кирәктер", - ди. Бу вакытта аның маңгаендагы веналары бүлтәеп чыга."

Сайлап куелган император

"Путин киләсе язда, үзенең икенче вакыты узгач, номиналь яктан кечерәк премьер-министр вазыйфасына керешәчәк дип раслады. Чынында, бу вазыйфага үзенең лояль Идарә җитәкчесе Дмитрий Мевдедевны билгеләү, Путинга иң югары лидер, Русия язмышының хуҗасы булып калуны исәптә тота. Бу аңа башлаган эшен тәмамларга мөмкинчелек бирәчәк. Сигез ел президент булып торган вакытта Путин илне сизелерлек үзгәрешләр аркылы алып барды. Ул русиялеләр арасында Совет Берлеге таркалганнан соң юкка чыккан стабильлек һәм ил өчен горурлык хисләрен тергезде."

"Русия яңарышы замана дөньясының үзгәрешенә дә йогынтысын сала. Елларга сузылган, йокыга талган Аю кире сәхнәдә. Аның миллиардерлары янә глобаль дәрәҗәдә эш алып баралар: күчемсез милек, спорт франшизаларын, элит мәктәпләрдә урыннар сатып алалар. Мәскәү кораллар ярдәмендә генә түгел, ә нифть, газ, агач ярдәмендә үз сүзен итә. Глобаль мәсьәләләр чишкәндә ул Американың югала барган йогынтысына үзенең альтернатив чишелешләрен тәкъдим итә. Бу Төньяк Корея, Якын Көнчыгыш, Иран белән эш алып барганда күренә."

"Әмма боларның караңгы ягы да бар. Стабильлеккә ирешү өчен Путин һәм аның Идарәсе аянычлы рәвештә кеше ирекләрен кысты. Аның хөкүмәте ТВ станцияләрен, гәзитләрне япты; байлыгы һәм йогынтысы белән азмы-күпме дәрәҗәдә Кремль белән җиңешердәй эшмәкәрләрне төрмәгә япты; көндәш сәяси фиркаләрне тешсез һәм каршы сүз әйтүчеләрне ирегеннән мәхрүм итте. Ләкин бу олы азатлыкны тынычлык өчен сату Көнбатыш сыман демократиянең тылсымлы җимешләрен вәгъдә итүләрдән талган Русия субъектларына ошый. Путинның популярлыгы даими рәвештә 70%. "Ул сайланган император, күп кешеләр тарафыннан Бөек Петр белән чагыштырырдай шәхес буларак кабул ителә", ди Nixon Center президенты Димитри Саймс (Dimitri Simes)."

Җимерекләрдән күтәрелеп

"Русиялеләрнең Путинга мөнәсәбәте ничек соң? Буыннар дәвамында алар сәяси лидерларны мәзәкләр аркылы күзалладылар. Брежнев һәрвакыт сантый булса, Горбачев кыяфәтсез реформатор, Ельцин исерек иделәр. Путин хәзерге мәзәкләрдә – деспот. Мәсәлән: "Сталин шәүләсе Путинның төшенә керә. Һәм Путин аннан ил белән идарә итүдә ярдәм сорый. Сталин әйтә: "Бөтен демократларны тезеп ат, аннан Кремль эчен зәңгәр төскә буя." "Ни өчен зәңгәр?" дип сорый Путин. "Һә", ди Сталин, "Мин синең беренче өлеш буенча сорау бирмәячәгеңне белгән идем".

"Минем исемдә ул заман турында (1990 нчы еллар башы) өч аерлыгысыз сурәт калган. Беренчесе: Үрмәле Гөл Лигасы һәм башка Көнбатышта белем алган "экспертлар" легионнары белән тулган Кремль һәм хөкүмәт биналары; барысы да коточкыч дәрәҗәдә: ирекле сайлаулар уздырудан алып, "шок терапиясен" куллану өлкәсендә сәләтсез. Икенчесе: йортларыннан сатып булырдай барча әйберләрен алып чыккан ярлы карт Мәскәү хатыннарыннан торган су буе чиратлар. Өченчесе, иң таныш сурәт – җиңелгән һәм ихтыярсыз, армиясен үзенең тыңлаусыз парламентына бәреп керүгә чакырган Ельцин."

Күәткә юл

"Русиягә ремонт кирәклеген барча халык аңлый иде. Ләкин Путинны бу эшкә чакыру ничек килеп чыкты? Нәрсә аны сәяси көчкә әверелдерде вә Ново-Огаревода дачага ия итте?

Путинның күтәрелүе Кремль белгечләрен шаккаттыра. Ул тыйнак шартларда Санкт-Петербурда 1952 елда дөньяга килә. Аның атасы Икенче Бөтендөнья сугышында катнашкан була һәм соңыннан тимер юл локомотивлары җитештерү берләшмәсендә эшли. Путин анасы, чын күңеленнән Православ чиркәвенә ышанган, аз белемле хатын, берничә кул эшен башкара. Гаилә Санкт-Петербурда шыксыз фатирда дөнья күрә. Мәктәпкә барганда Путинга кусе көтүләре аркылы атлап чыгарга туры килә. Путинның бердәнбер азмы-күпме данлыклы туганы – Ленин белән Сталин пешекчесе була, ләкин аның гаиләгә аерым статус я элемтәләр бирердәй булуы шикле."

Дәвамы бар...

Рәсем: Русиядә демократик гадәт

Чыганак: "Башка Русия" агымының рәсми сәхифәсе

Сәлам Медвед!

Варис-нәмзәт- илбашы

Ниһаять, күп кенә русиялеләрне һәм чит ил кешеләрен борчыган мәсьәлә – Русия президентын сайлау мәүзугы чишелде: дүшәмбе күптән көтелгән нәмзәт – Дмитрий Медведев – дүрт уенчык фирка тарафыннан илнең иң югары урынына консенсус-кандидат буларак тәгаенләнде. Бу яңалык "искелек" формасында булса да, ягъни азмы-күпме белеме булган һәм ОРТ-РТР-НТВларны караган ватандашлар Медведевның сайланасына төшенгән булсалар, моны башкару ысулы – фиркаләр ярдәмендә – Путинны варис билгеләү җаваплылыгыннан формаль булса да азат итте. Әйтергә кирәк, дөнья матбагасы вә Русия интеллигенциясе күбесенчә бу яңалыкларга шактый уңай фикерен белдертте.

The Economist: "Медведевка илбашы булыр өчен иң төп сыйфат хас – хәзерге илбашына иксез-чиксез лояль булу. Путин әфәнденең ике кызы бар, әмма Медведевны билгеләү – туганнан-туган улыңны билгеләү белән бер".

"Шоу, төп телеканаллардагы телетрансляцияләр – барысы да бу күнегүнең [Медведевны билгеләү – минеке] легитим булуын күрсәтү өчен оештырылган иде. ...Медведев әфәнде Путин әфәнделәрнең дәвамы. Ике ир хокук гыйлемен Петербурда бер үк университетта үзләштергәннәр, аннан соң икесе бергә мэр офисында хезмәт куйганнар..."

"Путин әфәнде генә Медведев әфәнденең март сайлауларыннан соң күпме дәрәҗәдә фикер йөрткәндә азат булачагын белә. Шул ук вакытта Путин әфәнде, премьер-министр буларак, сәяси йогынтысын күбесенчә саклап кала алачак. Чынында, ул үзенең көчен югалтмый, бары офисларны гына алмаштыра."

"Мәскәүдәге имеш-мимешләр буенча, башлыча бу яңалык Бердәм Русиянең киләсе атнада мәгълүм булырга тиеш иде. Нәмзәтне вакытыннан алда билгеләү – Кремль кланнары арасында барган сугышның иң югары ноктасы, вәзгыять инде идарә итә алмастай хәлгә җитүендә."

Vista’ның татар телендә релизы

Microsoft ширкәте татарча Vista'ны күчерү өчен үзенең рәсми сайтында урныштырды. Рәхим итеп файдаланыгыз! Бер нәрсә кызганыч – татарча Vista'ны рус версия өстенә генә урнаштырып була.

Бу темага алдагы язма

Яңа юллар, яңа вәгъдәләр

Бу язмага мине Татар-информның татарча бүлегендә Казанда яңа юл ачу турындагы мәкалә этәрде. Автор язуынча, анда Татарстан преьер-министры Рөстәм Миннеханов, Бердәм Русиядән кунаклар, Молодая гвардия оешмасы яшьләре катнашканнар; халык Бердәм Русиянең әлемнәрен горур тоткан, барча кешедә шатлык вә зур өметләр бөреленгән. Әлбәттә бу өч километрлы юлны ачу зур шатлык, зур уңыш. Гомумән, соңгы елда Казан шактый матурланды, юллар сыйфаты да яхшырды. Моны алдагы язмаларның берсендә әйтеп үтелгән Adrian Bloomfield ише чит ил журналистлары да сизә. Ләкин ике нәрсә мине сискәндерде. Беренчесе, премьер-министрның бу уңышның тулысынча Бердәм Русия фиркәсе ярдәме белән башкарылганлыгы, икенчесе, "Нур-1" ширкәте хезмәттәшлеге.

Беренче фактор, Бердәм Русия – сәяси фирка, аның канун буенча һәм мантыйк нигезендә илдә юллар, спорткорылмаларны, мәктәпләр, мәдәният биналарын салырга хокукы һәм матди хәле юк (Бердәм сайлау коммиссиясенә биргән саннар буенча, фирканең бюджеты 200 миллион сум тәшкил итә, бу акча 3 километр юл салырга да җитми). Чөнки болар барысы да халыктан дәүләткә җыелган салымнардан эшләнә. Шулай итеп, бу фирка башлыклары, авыз тутырып, дәүләт акчасын "үзләштерәләр" түгелме?! Самарада шундый бер хәлдән соң халык аяк терәп, БР берничек тә юллар ясый алмый, ул дәүләт акчасы дип урамга чыккан (The New Times басмасы).

Икенче фактор, Р.Минниханов "Нур-1" ширкәте җитәкчесе, үзенең күптәнге дусты, Мәннаф Сәгдиевкә рәхмәт хаты да тапшырган. Бу ширкәт Татарстанда инде шактый гына юлларны төзергә өлгерде, күпчелеге, сыйфаты түбән булганга күрә, инде яңадан ремонт таләп итә. Чынында исә, кайбер мәгълүматларга караганда (Эксперт басмасы, Компромат.ру интернет-сәхифәсе), "Нур-1" ширкәтенең бенефициары (чын хужасы) Рөстәм НУРгалиевич Миннеханов була.

Менә шулай, ялган өстенә ялган, ләкин, уйлыйм, халык моның төбенә иртәме-соңмы төшәчәк.

Алдагы язмага постскриптум

Алда Комсомольская правда форумында барган бәхәскә тукталган идем – мин дә бер көн элек анда үземнем фикермен җибәргән идем. Ул редакция фильтрлары арклы үтә алмады – модераторның колагына ятышлы булмагандыр, күрәсең J. Бу бер дә гаҗәп түгел, хәзер аңлашыла: гәзит Тишков белән булган интервью һәм форум ярдәмендә билгеле бер идеяне алга сөрергә тели...

Үземнем басылмаган язмамны болай дип табарсыз:

"Браво главреду КП - ему удалось отвлечь внимание людей на всякие глупости и разжечь межнациональную вражду в отдельно взятом форуме!

P.S. Для многочисленных великодержваников и радетелей земли русской сообщаю, когда в 1552 г. русские князья захватывали Казань, численность населения татар и русских на Руси были примерно одинаковыми. Начало 21 века: русских - 125 млн, татар - 6 млн, где остальные 119?"

<a href="http://www.kp.ru/daily/23999.5/80065/" style="border: dotted 1px #666;">Ректор Института антропологии и этнографии РАН Валерий ТИШКОВ: Диаспоры должны сохранять культуру, а не захватывать власть</a>

Астыртын Тишков

Әле кичә генә милләтчелек сәясәтен искә алган идем. Бүгенге көн тагын яңа хәбәрләр китерде. Azatliq интернет сәхифәсе юрамасы буенча мин Русиянең алдынгы таблоиды –
Комсомольская правда'да басылган Валерий Тишков белән үткән әңгәмәгә юлыктым. Валерий Тишков – төп эше буенча Русия киңлекләрендә яшәүче милләтләрнең тарихын, көнкүрешен өйрәнергә тиешле (ул – Русия Фәннәр Академиясенең антропология һәм этнография институты директоры), өстәмә эше – Русиядә толерантлык орлыкларын чәчү (ул – Русиянең импотент Җәмгыять пулатында толерантлык һәм намус иреге комиссиясе җитәкчесе). Чынында исә, бу "шәхес" Русиядә яшәүче шактый милләтләрнең канын эчеп карады. 2002нче елда үткән халык санын алудагы тарихта күрелмәгән халыкларны бүлгәләп бетерү – нәкъ шул астыртынның мәкерлеге. Шулай ук Тишков әфәнде үзенең күпсанлы медиа-чыгышларында Русиядә төп халыкны (аның фикеренчә, бу бары урыслар гына) кимсетүләр турында сөйләп туя алмый. Бу юлы алда әйтеп үтелгән Комсомольская правда Валерий Тишков белән милли диаспоралар турында фикер алыша. Кайбер өземтеләрен түбәндә китерәм.

"...Мәсәлән, Татарстан вузларындагы вазыйфаларны титуллы булган милләт вәкилләре тутырган. Рус доцентлыктан ары китә алмый, кафедра җитәкчесе яки ректор булу – һич мөмкин түгел диярлек. Шуңа күрә укытучылар аннан күчеп китәләр. Бу проблемага күрсәтергә кирәк, аны яктыртырга кирәк, бетерергә кирәк. Моны эшләмәсәң, Русия ябык моноэтник анклавларга кайтып калачак."

"...Безнең илдә ниндидер булмаган диаспоризация барлыкка килде. Берничә буын Мәскәүдә яшәгән әрмәннәр көтмәгәнәдә диаспорага әйләнде. Шул ук татарларга да кагыла. Минем фикеремчә, Русия эчендә бернинди дә татар диаспоралары булырга тиеш түгел" һ.б.

Тишков шулай ук Чечняда барлыкка килгән моноэтник җәмгыять булуына кәнәгатьсезлеген белдыра. Аныңча, бу ситуацияне "төзәтергә кирәк", ягъни Чечняга күпләп урысларны күчерергә.

Үзен Николай дип атаган бер укучы Тбилисига барып кибет яки Ташкентта базар ача алмавы турында сукрана. Тикшов та аның кайгысын уртаклаша.
Ахырдан, утка май салган кебек, Тишков әфәнде үзенең ачуын да белдереп куя: ничек инде 2-3 ел элек Карелиягә Әзербәйҗаннан килеп урнашкан берәү рестораннар ачып хәлле тормыш алып бара да җирле халык бармак суырып утыра?! Бу "милекнең гаделсез бүленүе" дип атала. Озын сүзнең кыскасы, калганын интернет-сәхифәдән дә укып була. Мин исә кайбер фикерләремне белдертеп китмичә кала алмыйм:

• Нишләп Тишков читтән килгән әзери яки чичәннең уңышын исәпкә алганда, аларның эшчән һәм, күп очракта, хәмергә битараф булуларын искә алмый?! Моның ише мисаллар белән дәвам итсәк, Волгоград (Свердловск, Саратов һ.б.) областендә көненә бер тустаган дөге яки бер долларга басуда ундүртәр сәгать эшләргә әзер булган кытайларны китереп була. Шул ук вакытта урыс мужигы мондый эштән тарсына, хәмер эчеп, электр чыбыкларын уралу аңа күпкә ятышлырак.

• Нишләп Тишков АКШ мисалын китергәндә, аның милләтләргә карата акыллы һәм тирән мәгънәле сәясәте турында оныта?! Югыйсә, анда һәрбер халык үз теләге белән диаспора да, резервация дә, ассемблея яки башка бер оешма булып яшәргә хокуклы. Хәтта эре шәһәрләрдә этник кварталлар да төзергә рөхсәт бирелә. Нишләптер, әле бер тапкыр да бу гамәлләрнең Америка бөтенлегенә зыян китерүе турында ишеткәнем булмады (бәлки, Тишков әф.-нең бардыр?!).

  Диаспораларны бетерү милләтләрне кыздырып кына җибәрәчәк, алар башка берләшү юлларын табачаклар. Ә дәүләт, моңа каршы репрессияләр кулланмаган очракта, берни дә эшли алмаячак: диаспоралар бит финанс ярдәмен дәүләттән көтеп ятмый, ә иганәчеләр исәбенә генә тормыш алып баралар.

• Гаҗәп, ләкин бу әңгәмә куелган биттә рус булмаган (исеме буенча) кешедән килгән сорауга урын табылмаган. Бу провокацияме?!

• Әлбәттә, укучылар фикерләре күп очракта "Русия урыслар өчен", "Русия – бөек ил (сверхдержава)" дигән шигарьләр белән сугарылган. Берәм-сәрәм күренгән (яки редакция фильтрлары аркылы үткән) аек фикерләр шунда ук туздыртыла.

Нәтиҗә буларак, шуны тәкъдим итәм: без, татарлар, мондый одиоз кешеләрнең фикерләрен ишетеп, моңарчы башкарган эшләрне: китап-басмалар чыгаруны, бизнеслар башлап җибәрүне, Сабантуйларны җиң сызганып, ике-өч-дистә тапкыр күбрәк, сыйфатлырак, көнләшерлек итеп үткәрик! "Астыртыннарга" бирешмик!

Кайту җыры

Даһи җырчы Хәйдәр Бигичев истәлегенә багышлана, аның яратып башкарган җыры.

Олы юлдан яуга киткән чакта,
Таң җиленнән томан таралды,
Авыл башындагы куш наратка,
Атлар да бик борылып карады.

Һаваларда торна тавышлары,
Ишетелә канат кагышлары,
Кошларда да кеше язмышлары,
Чит җирләргә китеп барышлары.

Туган якның хәбәрләрен белдем
Ызаннардан искән җилләрдән.
Күпләребез олы юлдан кире
Кайта алмады ерак илләрдән.

Һаваларда торна тавышлары,
Ишетелә канат кагышлары,
Кошларда да кеше язмышлары,
Чит җирләрдән кайтып барышлары.

(Луиза Батыр-Болгари муз.)

Әһәмиятле игълан!

27 ноябрь, сишәмбе көнне кичке сәгать 7дә Мәскәүнең данлыклы П.И.Чайковский исемендәге концертлар залында IIIнче Рәшит Ваһапов исемендәге Халыкара татар җыр фестиваленең гала-концерты үтәчәк!

Концертта катнашалар:

• Илһам Шакиров
  
• Әлфия Афзалова
  
• Зилә Сөнгатуллина
  
• Венера Ганиева
  
• Фидан Гаффаров
  
• Зөхрә Сәхәбиева
  
• Рәсим Ильясов җитәкчелеге астында "Казан нуры" халык уен кораллары оркестры
  

Адрес: Мәскәү, Триумфальная площадь, 4/31 (м. Маяковская), Google Maps

Билет бәяләре: 300-1200 сум

Телефоннар: 965-19-87, 517-23-96, 303-46-20, 8916 530 07 44

Казан матурлана

Үзең туган шәһәр турында чит кешеләрдән уңай фикерләр ишетү бик рәхәт, ә бу фикер чит ил кешеләреннән чыкса, һәм, өстәвенә, алар Британиянең Telegraph басмасыннан булса, бу рәхәтлек дистә тапкыр кадәрлерәк. Бу юлы да мине Telegraphның Русия репортеры Adrian Bloomfieldның үзенең блогында урнаштырылган Казан турында язма кызыксындырды. Автор үзенең Казан үзәгендә урнашкан бер сыраханәдә алган тәэсирләре белән уртаклаша. Әлбәттә, төп тема – сәясәт. Adrian бу сыраханәдә бертөркем нәшрият эшчеләре белән очрашуын һәм аларның сәясәт мәсьәләләренә битараф булуларын искәртә:

"Нәшерләр үзләренең омтылышлары турында сөйләшүне күпкә отышлырак дип таптылар. Казан, аларның сүзләренчә, соңгы берничә еллда драматик үзгәрешләр кичергән. Алдагы язмаларымда искә алынган төзелеш шаукымыннан тыш, 2002 елдан соң күпсанлы рестораннар, барлар һәм төнге клублар ачылган.

Казан, аларның исәпләвенчә, Ауропа шәһәренә әверелгән. Heatcliff [Adrianның хезмәттәше] бу сүзләргә кашын күтәрде – һәм аны аңлап та була. Казанның барасы юлы әле шактый озын, әмма мондагы муллык мине гәҗәпләндерде.Үзләре тирәсендә үткән драматик вакыйгаларны исәпкә алганда, бу нәшерләрнең киләчәк хакында чамалы ышанычлыгы аңлашырлык та иде.

Өстәл артындагы милләтләр төрлелеген күрү дә бик сөенчеле иде. Күпчелеге этник урыслар булса да, икесе татар һәм берсе – шаян вә тере, өченче ирендә кияүдә булган чуаш хатыны иделәр. Шуңа да карамстан, алар бер-берсенә шактый ярашканнар.

Татар милләтчелеге Татарстанда әле проблемалар тудырырга мөмкин, ләкин муллык һәм өмет барлыгы моның мөмкинчелегн шактый киметә. Русиянең рәтсез, ләкин драматик икътисады бу сыраханәдәге нәшерләр ише кешеләрне барлыкка китерә алса, илнең киләчәге чыннан да якты."

Русиядә демография мәсьәләсе

Төрле дәрәҗәдәге Русия сәясәтчеләре еш кына (ә сайлаулар алдыннан аеруча) демографиягә карата үз фикерләрен белдереп торалар. Кайбер артык актив яшьләр оешмалары хәтта ватандашларны юрган астына да чакыралар. Шул ук вакытта, чит ил аналитик үзәләре фаразларына караганада, хәлләр шундый ук темп белән барган очракта (ел саен минус 700 мең кеше), 2050 елда Руслар башлыча руслар яши торган ил буларак яшәүдән туктаячак, һәм... мөселман иленә әйләнәчәк. Әлбәттә, моның ише фаразлар рус җитәкчелегн берничек тә канәгатләндерми, һәм алар яңадан-яңа чаралар уйлап таба. Масс-медиада Путинның икенче балага дөнья биргән аналарга 250 мең сумм пособие өләшү турында күп сүзләр әйтелде, кайберәүләр русиялеләрне бушка вакыт уздырмыйча "эш белән шөгыльләнергә", ягъни "бала ясарга" да чакыра. Бу уңайдан, күптән түгел The New Times басмасын карап утырганда, күзем Анатолий Вишневский җитәкчелеге астында эшләнгән "Демографическая модернизация России 1900-2000" дигән тикшеренүгә төште. Авторлар ачык мисаллар белән, 20нче гасырда дәүләт сәясәте нәтиҗәсендә Русия кимендә 112,7 миллион кеше югалткан дип исәпли. Бу сан эченә ике Бөтендөнья сугышларында үлүчеләр, Сталин репрессияләре, егерменче еллар башында киң таралган эпидемияләр, эмиграция нәтиҗәсендә зыян күрүчеләр, - барысы да кергән. Шул исәптән минем татар зыялылары тарафыннан күп сөйләнгән татар демографиясенең аяныч булуы искә төште. 1552 елда рус дәүләте Казан ханлыгын яулап алганда, татарлар белән руслар саны чагыштырмача тигез булса, 21нче гасыр башында без коточкыч дисбаланс күрәбез. Демография мәсьәләсен, минемчә, үз халкыңа карата булган карашны төптән үзгәртмичә бер сәясәтч дә төзәтә алмаячак.

Әйтмә син, авыр сүз...

Асаф Вәлиев башкара торган җыр

Беркайчан әйтмә син авыр сүз
Бик кыска, ай кыска гомерләр.
Син - минем гомерлек юлдашым,
Син чәчкәм, йолдызым, сөйгән яр.

Әйтмә син авыр сүз, әйтмә син
Йорәк бит болай да яралы.
Жырларны шаулатып җырлыйсы,
Гөрләтеп яшисе бар әле.

Бик авыр минутлар булса да
Тап миңа шулвакыт җылы сүз.
Авыр сүз әйтәсең килсә дә,
Әйтмә син, сөеклем, әйтмә дус.

Әйтмә син авыр, сүз әйтмә син
Йөрәк бит болай да яралы.
Җырларны шаулатып җырлыйсы,
Гөрләтеп яшисе бар әле

Иртәсен, кичен дә миңа син
Кызганма карашың җылысын.
Шул чакта сөйүең артуын
Йөрәгең белән син тоярсың.

Әйтмә син авыр сүз әйтмә син
Йөрәк бит болай да яралы
Җырларны шаулатып җырлыйсы,
Гөрләтеп яшисе бар әле.

Нео-КГБ илен башлаганда

Шундый исем астында The Economist басмасы кызыклы мәкалә белән чыкты.Түбәндә мәкаләнең кыскача тәрҗемәсен бирәм.

Моннан уналты ел элек, 1991 елда 22 августта КГБ генералы Алексей Кондауров үзенең Мәскәү бүлмәсеннән кеше ташкынының Лубянка мәйданында урнашкан КГБ бинасына таба юнәлүен күзәтә. Михаил Горбачевка каршы баш күтәрү яңа гына басылды. Аны тормышка ашырырга ярдәм иткән КГБ башлыгы арест астына алынган, шулай итеп Кондауров әфәнде кешеләр ташлап китә барган КГБ бинасында иң югары дәрәҗәле офицер булып кала. Бер минутка хисләре чиктән ашкан халык массасы аңа таба ябырыла күк тоелды.

Соңыннан аларның үч алу теләге КГБ атасы, Феликс Дзержинский һәйкәленә таба ябырыла. Берничә ир, һәйкәл өстенә менеп, муен тирәсенә бау бәйлиләр. Соңыннан ул автокран ярдәмендә аударыла. Бу сәхнәне күзәтеп барган, 1972 елдан бирле КГБ агенты Кондауров бер мизгелгә үзен Горбачев, Ельцин һәм башка импотент лидерлар тарафыннан алдаланган итеп хис итә.

Бу алдану хисен 500 меңгә якын КГБ офицеры уртаклаша. Шулар рәтендә Владимир Путин да була. Ул полковник дәрәсеннән китү турындагы гаризасын алда әйтеп үтелгән вакыйгаларга бер көн кала биргән була. Ләкин шунысы кызык, бу ир 8 елдан соң үч алырга тели кебек. Президент булырга берникадәр вакыт калганда, Путин коллегаларына "ФСБ күзләү хезмәткәрләре Рәсәй Хөкүмәтендә үз эшләрен уңышлы үтәп киләләр" дип искәртә.

Windows Vista татар телендә

Ниһаять, Windows Vista татар телендә дә сөйләшә башлады. 7 сентябрьдә моның турыда, Microsoft ширкәтенең Рәсәйдәге вәкиле Биргер Стен Казанда конференция вакытында иглан итте. Шулай итеп, безнең телдә дә бу программадан файдалану мөмкин. Кызганычка, аны рус телендәге версия өстенә генә урнаштырып була. Әлегә
Local Languages Program
битендә ул яңартуларны табып булмый. Киләсе көннәрдә таба алырмын дип ышанам.

Windows XP'ның татарча версиясен моннан күчереп алып була.

Путинның 2006 елда үткән пәрәвез-конференциясе

Мондый ише яңалыклар белән бер дә кызыксынґан булмады, ләкин, пәрәвездәге сайтларның берсендә, Башкортостан кешеләре тарафыннан Путинґа бирелгән сораулары турындаґы язманы укыґач, Татарстан буенча ниндрәк мәсьәләләр күтәрелде икән дигән сорау туды. Көтелгәнчә, top-10 сорау арасында җидесе Татарстанда милли сәясәт торышына баґышланґан, кайберләре, мәсәлән, Аркадий тарафыннан куелґаны шактый кискен тәґбир ителгән булса да, һичшиксез, хәзерге проблемаларны яктырта.

Бу 20 яшьлек егет, нишләп Татарстанда идарә итү органнарында гел татарлар икәнлегенә ишарәли. Дөрес һәм урынлы сорау. Милли республикаларда милли элита булырґа тиеш дисәләр дә, чыннында исә бу сәяси проблемаларґа китерә, чөнки җитәкчелерне билгеләгәндә беренче планґа туґан-тумача, авылдаш – күрше, таныш – белеш принциплары чыґа. Идарә органнарында булґан татар фамилияле кешеләрнең исә чынында Татар булулары икеле. Күбесе туґан телләрен әнәп бетерми, һәм белгән очракта да, кулланырґа теләми яки ояла. Татарстандаґы соңгы кадр үзгәрешләре моны раслап кына тора, һәм шул ук вакытта, рус милләте вәкилләре булґан татарстанлыларґа нәфрәт өчен таґын бер сәбәб тудыра. Берничә рус милләтеннән булґан министрны татар кешеләре белән алыштыру, халык күзлегеннән караґанда, бер дә уңышлы сәяси адым дип әйтеп булмый. Киресенчә, Мәскәү белән булґан килешү позициясенә мондый уеннар зыян ґына китерә.

Икенче төп сорау – Татарстан мәктәпләренең барысында да мәҗбүри рәвештә татар теле укытылуы. Шулай ук бик кыен һәм нәзберек мәсьәлә. Чынында, 1990 еллар башында Татарстан интеллигенциясе тарафыннан яклау тапкан, барлык мәктәп балаларына да татар телен укыту сәясәте күп позицияләр буенча чип-чиста фикция булып чыкты. Бу сәяәсәтне алґа алып барырґа тиешле булґан әһелләрнең ихтыярсызлыґы һәм булдыксызлыґы мәґариф системасында зур кыйшаюны барлыкка китерде. Нәтиҗәдә, Татарстан мәктәпләрен тәмамлаґан рус һәм башка милләт балаларының 90%тан артыґы татар телен белми, һәм дә аңа карата нәфрәт белән карый. Бу күбесенчә рус телле шәһәрләрдә яшәүче татар балалырына да каґыла. Татар теленә ихтыяҗны дәүләт (Татарстан) тарафыннан тудырмаґан очракта, мондый сәяәси омтылышлар буш көч түгүгә кала. Аңлашыла, бу шартларда 4-5-6 сәґать татар теле урынына инглиз телен укыту Татарстан башка регионнар балалары белән чаґыштырґанда хезмәт базары көндәшлегендә шактый зур өстенлек бирер иде, һәм, гомумән, Татарстанның халыкара бизнес җәмґыятьчелеге күзендәге имиджын күтәрер иде. Бу проблемадан нинди чыґу юллары бар соң?

Беренче альтернатива, татар теленә ихтыяҗ тудыру. Моның өчен тулы цикл белем бирү оештырылырґа тиеш: балалар бакчасы – мәктәп – вуз (техникум) – эш базары. Бу эшкә татар теленең җәмґыяттәге престижын күтәрүгә караґан адымнар, PR зур өлеш кертер иде. Шул алымнарґа өстәп, татар теленең заманча лексикасын булдыру (яңарту) һәм аны халык арасына кертеп җибәрү зур ярдәм ясаячак. Беренче альтернативаны тормышка ашырґанда, дөньяның кайбер регионнарындаґы кызыклы тәҗрибәсенә дә таянып була (Финляндиянең швед азчылыґы яшәгән җирлекләре, Канаданың Квебек провинциясе, Швейцариянең ретроман азчылыґы яшәгән өлкәләре һ.б.)

Икенче альтернатива, Татарстанда урнашкан рус мәктәпләрендә татар телен факультатив рәвешендә калдырып, аның сәґатьләрен Татарстан мәдәнияты һәм тарихы, Җәмҗыять белеме кебек курслары белән алыштыру. Шул ук вакытта, татар мәктәпләренә методик ярдәмне сизелерлек күләмдә арттыру мәҗбүри. Яңа кызыклы идея булып, татар телле элитаны (төрле милләт вәкилләреннән торґан) махсус мәктәп-интернатларда үстерү.
Кечкенә яшьтән сәләтле баларны бу интернатларґа җыеп, саф татар телендә иң алдынґы техник мөмкинчелекләрне кулланып укыту һәм тәрбияләү мөһим. Бу интернатларда балаларның матди тормышы югары дәрәҗәдә оештырылып, керү тәртибе үтә күренмәле булырґа тиеш. Укучыларның 20-30% Татарстаннан читтән керергә мөмкин. Республика өчен мондый мәктәпләрне оештыру яңа элита әзерләүдә зур ярдәм булачак. Соңыннан чыґарылыш укучыларыннан иң сәләтлеләрен чит илгә укырґа җибәрү дә бик кулай. Модель буларак, күпмедер дәрәҗәдә, татар-төрек лицейларын да алып була. Барлыґы Татарстанґа, территория буенча таралґан 10-15 интернат җитәчәк. Шулай итеп, ата-аналар балаларының татар телендә укуының кирәклеген аңлап алачаклар.

Татарстан җитәкчелеге, озак еллар буенча үәенең сизгерлеген һәм заман таләпләренә туры килүчәнлеген исбатлап килде. Бу заманнарда исә, респбликаны алґа җибәрү өчен таґын да күбрәк көч туплау һәм аны зирәк куллану үтә әһәмиятле!

Русиянең иң эре нифть хосусый ширкәтләренең берсен дәүләт үзенә тартып алды

Русия хөкүмәтенең нифть-энергетика өлкәсенә караґан активларны тартып алу сәяәсәтенең чираттаґы бер адымы – Михаил Гуцериев оештырґан компаниянең Базэл ширкәте астына керүе. Михаил Гуцериев РуссНефть ширкәтен 2002 елда бөтен ил буенча таралґан оешмалардан оештырґан, һәм берничә ел эчендә ул, төрле белгечләр фаразлавынча, 10 миллиард долларґа якын базар капитализациясенә ия булґан. Ә нифть чыґымы буенча исә ул хәтта Русия базарында утыз елдан артык эш алып барґан Башнефть ширкәтен узып, җиденче урынґа күтәрелгән.
Хәзерге заман Русия тарихында мондый уңышка ирешү – үтә дә сирәк очрак, моңа бары тик алдынґы технологияләрне һәм эффектив идарә итү тәҗрибәсен куллану аркылы ирешеп була. Ләкин, күрәсең, кайбер сәяси көчләргә мондый адымнар бик ошап җитмәгән. Аеруча, илнең алдынґы Роснефть һәм Газпром корпорацияләренең эффектив эшчәнлекне җайлый алмау шартларында. Ярты ел чамасы элек, Михаил Гуцериевка, үзе раславына, тиешле органнар тарафыннан шактый куркыныч кисәтүләр килә башлаґан; берничә тапкыр аны, РуссНефтьнең салым түләүләрен тиешенчә башкармавы өчен Прокуратураґа чакырґаннар, һәм, бу ґаепләнүләрдән акланыр өчен, эшмәкәр үзенең иң табышлы ширкәтен Кремльгә якын торґан Базэл компаниясенә сату турында килешүгә кул куярґа мәҗбүр. Сәүдә килешүенең бәясе әлегә ачыкланмады. РуссНефтьнең элеккеге җитәкчесе исә, үзе тараткан пресс-релиз сүзләренә караґанда, бизнес-проектлардан чыґып, фән белән шөґыйльләнергә җыена. Ихтимал, бу киләсе елда үтәчәк Русия президенты сайлаулары белән бәйле.

Әлеге вакыйґалар башка Русия нефть активларының киләчәге турындаґы вәзґыятьне янә киеренке итә. Беренче чиратта кече нефть компанияләре активларының гигантлар (Газпром һәм Роснефть) кулы астына керү ихтималы шактый расланґан. Мәсәлән, соңґы айларда Башкортостан нефть сәнәґате өлкәсендә булґан күпсанлы спекуляцяиләр һәм алыш-биреш уены, Башнефтьнең киләчәген алда үтеп киткән ике төп дәүләт компанияләре канаты астына керүе мөмкинчелегенә ишарәли. Бу мәсьәләгә ноктаны Путин администрациясе куя алмаґан орчакта, киләсе президент куер кебек төсле. Рәхимов, сәясәттә калыр өчен, Башнефтьне сатарґа әзер. Күпмедер вакыттан соң, ә бәлки берьюлы ук Татанефтьнең язмышы да шул якка борылырґа бик тә мөмкин. Газпром белән Роснефтьнең аппетиты һәм тәкәбберлеге чиксез бит, юґыйсә…

Түбәндәге графта Русиянең туґыз ширкәте нифть җитештерү күләме буенчә тезелгән. Горизонталь турыпочмак тулаем җитештерүне күрсәтсә (миллион баррель/көнгә), икенчесе чаґыштырмача өлешне күрсәтә (%).

КоммерсантЪ мәкаләсе

Исраилнең Хәрби мәктәбе югары технологияләр индустриясен туендыра

Тирән эчтәлекле һәм югары анализ бирә торган The Wall Street Journal гәзитендә берничә атан элек күргән мәкалә нәкъ шулай атала (How an Elite Military School Feeds Israel’s Tech Industry). Мәкалә Милли университет ачу теләге белән янган татар зыялылары өчен бик тә файдалы.
Мәкаләдә сүз Talpiot исемле Израилнең яшерен хәрби программасы турында бара. Бу программа (институт) ел саен 50 иң өметле Ґазраил ватандашын кабул итә һәм аларны тугыз ел эчендә физика, санаклар һәм башка өлкәләр буенча укыта. Программаның төп максаты – Ґазраилнең армиясен һәм дәүләтен җитәкли алырдай сәләтле, инновацион һәм алдынгы карашлы лидерлар үстерү. Уку дәвере – 9 ел.
Ләкин гәҗит ассызыклавынча, бу институтның шактый көтелмәгән уңай нәтиҗәсе бар. Ул да булса институт тәмамлаучыларның зур өлеше югары технологияләр өлкәсенә кереп, уңышлы эшмәкәрләр булып китә икән (уку елларында алґан белем моңа бик зур этәргеч бирә). Шул арада, төп максат исә (хәрбиләр өчен сәләтле җитәкчеләр үстерү) тормышка ашып җитә алмый.
Talpiot яһүди теленнән «оста ясалган структура» дип тәрҗемә ителә. Башлыча аны Яһәд Университеты (Hebrew University) үз канаты астына ала. Ел саен иң сәләтле мәктәп укучылары институт профессоралары тарафыннан сайлап алына һәм шактый кырыс уку шартларына дучар була. Башта кадетлар 3 ел аудиториядә фән нигезләрен үзләштерәләр, аннан алты ел дәвамында хәрби структураларында хезмәт куярга тиеш. Ләкин бу хәрби хезмәт – вакытлыча хезмәттән шактый аерыла, чөнки Talpiot студентлары алдында күпкә катлаулырак максатлар куела. Мәсәлән, Talpiot программасын тәмамлаучы Әмир Бекер (Amir Beker) боралак өйртүчеләренең вибрация нәтиҗәсендә килеп туган сәламәтлек проблемаларын яңа утыргыч уйлап табып чишә. Бекер әфәнде шул заманнан бирле Ph.D. дәрәҗәсен алып, Тель-Авивта шәхси финанслар өйрәнү колледжын ачып җибәрә.

Ґазраилдә югары технологияләр һәм старт-ап (start-up) мәдәнияты шаукымы 1990 еллар башында барлыкка килә. Бу эштә дәүләтнең эффектив салым сәясәте алып бару шактый ярдәм итә. Шулай ук илгә Советлар Берлеге таркалґаннан соң югары белемле меңләгән яһүди килеп урнаша. Миллионґа якын Совет яһүдиләре арасында күп кенә инженерлар һәм фән эшлеклеләре була. Соңрак АКШ компанияләре дә (Sequoia Capital, Google, Yahoo Inc.) инвестицияләрен бу өлкәгә юнәлдерә. Шулай итеп, Тел Авивның төньяґында урнашкан технологияләр кишәрлеге йөзләгән офис биналары, кафелар һәм башка инфраструктурасы белән Силикон даласын (Silicon Valley) хәтерләтә башлый.

Talpiot мисалы бөтен ачыклыґы белән буш урында, сәяси теләк һәм матди ярдәм булґанда, югары белемле осталар чыґаруның мөмкинлеген күрсәтә. Әйтергә кирәк, мондый программаны, әлбәттә, һәрби юнәлештән цивиль тормыш максталарын чишүгә күчереп, ачып җибәрү Татарстан өчен күп тормаячак, ләкин озын дәвердә файдасы һичшиксез бәләп бетергесез булыр.

Исән калучы (The Survivor)

Кирмән мачысын оста каезлау

(The Economist басмасы, Июн 2, 2007, Лондон)

Яңа бәйсезлеген алган Русия башлыклары чиксез вә үрчегән дәүләтләрен күзаллаганда, бер оятсыз регион аларнын бик борчый: бу Чечня түгел, ә бәлки Идел буена урнашкан, нифтькә бай һәм ярым-бәйсез Татарстан була. Сугыш аркасында җимерлгән Чечняның бихисап җитәкчеләре рәхимсез рәвештә үтерлгән арада, Татарстан һаман да җирле босс, Минтимер Шәймиев тарафыннан идарә ителә.

Аерманың бер өлеше - географиядә. Русиянең гаугалы Кавказ кырыендагы Чечня чит ил экстремизмына тиз бирелүчән. Икенче өлеше - тарих. 19нчы гасырда Кавказны яулап алу җирле халыклар арасында русларга каратанәфрәттән көчлерәк дошман хисләрен тудыруга сәбап була, дип яза Толстой. Татарстан башкаласы Казан, Явыз Иванга 1552 елда җиңелә. Бу Русия империячел тарихы һәм дөньяга карашы өчен хәлиткеч момент була. Илнең саны буенча икенче этник төркеме вәкилләре татарларның күбесе Русияне озак дәвер үз ватнаннары буларак кабул итә. "Бу безнең туган илебез", дип сөйли мөфти Госман Исхаков, "һәм без ватаныбызны сайлап алмыйбыз".

Шул ук вакытта, 1990 нчы еллар башында, дип искә ала Шәймиев әфәнде, арттырмыйча гына әйткәндә, Татар суверенитетын даулау Русия Федерасиясенең бердәмлеген какшата алырдай фактор буларак кабул ителә. Әмма, хәйләкәр рәвештә үзен Татарлар мәнфәґатьләрен яклаучы һәм терәге буларак үзен таныту аңа дәүләт атрибутларының күбесен (шул исәптән, чит илләрдәге вәкиллекләрне) тыныч рәвештә яулап алырга мөмкинчелек бирде. Ул Чеченнарның зур хатасы бәйсезлекне кисәк таләп итү дип атый, һәм "Русия ул җирләрне җиңел тарату өчен җыймаган" дип өсти.

Шәймиев әфәнденең идарә итү җае Путин өчен модель буларак та хезмәт итә алыр иде. Сәяси көндәшлек һәм ирекле басмалар кысырыклап чыгарылды. Әмма, коррупсиягә карамастан, икътисад өскә таба үрмәли: төзелеш краннырының Казан офыгында мәчет манаралары белән узышуы моны тагын бер кат раслый. Совет режимының көферлекне якын күрү аркасында Казанның күп кенә мәчетләре спорт залларына һәм ат абзарларына үзгәртелгән иде. Хәзер исә, күп мәчетләр яңадан торгызылды - бу дини яңарышны Чечнядагы яңарыш белән күпмедер дәрәҗәдә якынайта. "Аллага шөкер безнең Шәймиев бар!", дип тәкрарлый җирле Ислам хатыннары төркеме җитәкчесе. Чечен баш күтәрүчеләре хыялланган "Идел фронты" чынга ашмады. Шәймиев әфәнде исә, Мәскәү Кирмәненең Гарәп дипломатиясендә уңайлы терәгенә әйләнде.

Хәзергә, Путин әфәненең үзәкләштерү реформалары нәтиҗәсендә, башка региональ җитәкчеләр кебек үк, ул [Шәймев] мыскыл булган яңадан билгеләнү просессына дучар. Вакытлыча, тәртип урнаштыру өчен кирәк булган үзгәреш дип, ипле генә әйтә ул [Шәймиев], һәм өсти, Татарстанның сайлау иреге тик кичектерелде генә. Шулай ук тупас рәвештә, аның җәмһүриятенең вәкаләтләрен билгели торган килешү Русия парламентында тоткарланды (Елсин заманында имзаланган ирекле килешүнең вакыты чыкты). Әлегәчә сакланган санлы милләтчеләр зур селкнү булыр дип өметләнә: шуларның берсе, ахыр чиктә, Советлар Берлеге таркалыр дип беркем дә фаразламаган иде, дип бәхәсли. Ихтимал, сафсатага кармастан, Татарстан һәм үлемсез Шәймиев әфәнде киләчәктә дә шактый гына өстенлекләрдән файдаланачак.

Русия ракета-калкан системасы

Олы салкынаю (Big Chill, The Economist )

Америка һәм Ауропа Русия белән мөнәсәбәтләренең яңа бозланыуын сизә

АКШның хәзерге Дәүләт Департаменты җитәкчесе, Кондолиза Райс (Condoleezza Rice) 2000 елда, Русия һәм АКШның яңа нәмзәтләре президент тәхетенә утыргач, "Америка иминлегенә куркыныч Русиянең кодрәтеннән бигрәк, зәгыйфлегеннән һәм буталчыгыннан яный", дип язган. Үткән атнада Кондолиза Райс күргән Русия капма-каршы. Ул үзен хәзер икътисади яктан көчле һәм анык тоя, кимендә анти-Американ карашлары өлкәсендә.

Русия үзенең чамасыз табигый ресурслары ярдәмендә Ауропа һәм башка илләргә карата көч куллану алымнарын үзләштерде. Бу атнада, нәкъ Ауропа берлегенең Самарадагы сынау утырышы алдыннан, бу көч тагын артты: Путинның Урта Азиядәге нәтиҗәле сәясәте аркасында. Ул Кахазстан белән Төркмәнестанны бу илләрнең табигый ресурсларын Русия торба челтәрләре аша кууның кирәклегенә инандырды. Шул ук вакытта, бу адым АКШ һәм Ауропаның, Русияне читләтеп узачак, транс-Каспий үткәргәченең киләчәген җимерде...

...Озак еллар дәвамында Русиянең масаюын Америка белән булган мөнәсәбәтләр билгеләде. Американы дошман буларак күзаллау Советлар Союзына максат һәм ашыгыч булу тоемын бирде. Салкын сугышның тәмамлануы бу хисләрне юк итте...

...Путин әфәнде фикеренчә, ул Көнбатышка булган күчешеннән берни дә отмады. Элеккеге Америка администрасия вәкилләре рәсмиләренә караганда, бу үкенечләрнең өлешчә хак булын да расларга кирәк. "Без Русия күзаллау хезмәтен Афганистанда файдаландык, ләкин шул ук вакытта аларга үзебезнең анда башкарган эшләребез турында мәґлүматны җитәрлек күләмдә бирмәдек", дип әйтә элеккеге җитәкче. Русия һаман да базар икътисады булып саналмаган һәм мөһаҗирлеккә карата каршылыклар тудыручы иллләрне үз үченә алган Дҗексон-Веник кануна да буйсынырга мәҗбүр. "Ачык рәвештә, бу канун Русиягә карата кулланылырга тиеш түгел. Әммә Буш үзенең ягыннан ситуасияне үзгәртүгә сәяси көчен файдаланмый", дип өсти элеккеге рәсми...

Көндәшлек - алгарыш нигезе, яки НЕФАЗ Алтын Аҗдаһага каршы

Татар җитәкчеләре, күпме генә чит илләрдә йөреп тә шуны аңлый алмыйлар: үсешнең төбе - көндәшлек, ә беренче чиратта исә бу икътисад һәм эшмәкәрлеккә кагыла. Дөресен расларга кирәк, бу яктан Татар җитәкчеләре, Рус коллегаларыннан әллә ни калышмый. Инди ничәмә-ничә мәкалә, ничәмә-ничә китап язылды глобализасия һәм дөньякүләм көндәшлек артуы турында. Бу ике калып җитәкчеләр һаман да иске заман фикерләре белән йөри бирә. Инде күптән инанырга вакыт: Русия һәм, шул исәптән, Татарстан җирлегендә масса-күләм тауар җитештерү, чит ил компанияләре белән чагыштырганда, табышлы була алмый, аны әлегә хәтле тоткарлаучы (protective) дөһүлия (tariff) гена кичектереп килде. Вакыт үтү белән, һәм Русия Бөтендөнья Сәүдә Оешмасына кергәч, бу дөһхлияләр юкка чыгачак һәм җирле җитештерүчеләр, банкротлыктан башка чыгыш таба алмаячак. Аеруча, Русия көнкүреш тауарларының искиткеч түбән сыйфатын исәпкә алганда. Шулай итеп, ясалма рәвештә әлегә хәтле тотылган дөһүлияләр илнең болай да эффектив булмаган оешмаларын саклап калуга гына ярдәм итә, яңа, көндәшлеккә каршы тора алучыларының пәйдә булувын шактый кичектерә.

Соңгы араларда КАМАЗ кызы НЕФАЗ оешмасының продуксияен сатып алудан туктау турындагы гайбәтләр тарала башлады. Бу хәл, алда әйтеп үтелгән глобализасия шәлкеменең бер сыйфаты. Чөнки НЕФАЗ автобусларына көндәш булып башка Русия яки Украина заводларында җитештерелгәннәре түгел, ә бәлки Кытайдан кертлегән Алтын Аҗдаһадыр. Соңгысы НЕФАЗдан бернәрсәсе белән дә диярлек аерылмый, һәм шул ук вакыттта, Кытай тауарларына хас булганча, чагыштырмача түбән бәягә хәттин ашкан өстәмә опсияләр тәкъдим итә. Дәүләт оешмалары тарафыннан басым булмаган очракта (ышынасы килә) шәхси эшмәкәрәләр һәм автобус компанияләре кайсы автобусны алуы ачык. Шулай итеп, үзебезнең җитештерү берләшмәсе, үзгәрешләрне күзалламай яки күзалларга теләмәү сәбапле, көндәшлектә отттырырга мәҗбүр булачак. Бик аяныч!

Сызла...

Сызла, сызла, сызла күңлем,

Сызла бертуктамыйча!

Сызла айлар, сызла еллар,

Сызла төн йокламыйча!

Сәгыйт Рәмиев

АКШның ракета саклану системасы

Путин аю өстендә

Чыганак: Ellustrator.

ӘНКӘЙ

Әнкәй безне Сөннән алып кайткан,
Сөн суында юган иң элек.
Бишек җыры җырлап төннәр буе
Без үскәнне көткән тилмереп.

Без биш бала үстек — бер йодрык,
Тик үсмәдек иркә кочакта.
Без әнкәйнең биш шатлыгы идек,
Биш кайгысы булдык кайчакта.

Без үскәндә күпме борчылулар
Күргән әнкәй гомер эчендә;
Онытмабыз, әнкәй, мәңге сине,
Рәхмәт яусын барсы өчен дә.

Хәзер инде җиткән балалар без,
Кунак кына әнкәй янында.
Әниләрнең олы йөрәгенә
Изгелекнең сыйган барсы да.

Санап кына бетерерлек түгел
әниләрдән күргән игелек.
Әнкәй безне Сөннән алып кайткан,
Сөн суында юган иң элек

(Роберт Миңнуллин)

Татарлар өстендә рәнҗеш һәм каргыш ята

Шушы исем астында, Интертат электрон гәзитендә Казан ханлыгының ханнар тарихына һәм аларның мирасын өйрәнүгә караган кызыклы мәкалә басылып чыкты.

"Сез хәтерлисезме, Яңа ел бәйрәмнәрен. Авыр бәйрәмнәр. Менә инде икенче ел рәттән, яңа ел башладымы Русия халкы 10 көн ял итә. Бу кәгазьдә шулай ял итә инде. Сүз дә юк, авыл халкына ял тәтеми. Ләкин шәһәр халкының бераз акыллырагы- акчалысы чит илгә китү ягын карый. Калганы эчә һәм айныган арада чукына. Чөнки бу бәйрәмнәр бит Раштуаныкы дип атала

Әлегә кадәр татар ханнарының каберләре Кырымда һәм Рәзән өлкәсендәге Касыйм шәһәрендә генә саклана иде. Бу аңлашыла да. Кырым, Русия бераз кыргыйлыгыннан арына башлагач басып алына. Монда хан каберләре генә түгел, хан сарайлары да әйбәт кенә итеп музей ролен үти хәзер. Дөрес, Сталин чорында кырым татарлары ватаннан куылгач, каберлекләр дә хәрәбә хәленә килә. Ләкин, үзенең кадерен белгән халык, тарихи ватанга кире кайтып, ялан кырда тормыш итә башлап, хан сарайларын да торгызды, хан каберләрен дә рәтләде, изгеләр өстендә төзелгән базардан сатучыларын да куып чыгарды, тарихи иманы белән хәтерен яңартып, изгеләр алдында баш иеп, гөнаһсыз күңелләрен кабаттан тәүбә иттерделәр."

Мәкаләне укырга

Дөньяның ике иң бәхетле егете

The Wall Street Journal гәзите шул ук санының Базар (Marketplace) бүлекчәсе астында, Microsoft һәм Apple компанияләренең җитәкчеләре һәм хуҗалары Билл Гейтс (Bill Gates) һәм Стив Җоббс (Steve Jobs) белән булган әңгәмәне урнаштыра. Кызыклы өлешләре,
…«Репортер: «Биш елдан соң компанияләрегезнең төп продукты нәрсә булачак?
Гейтс әфәнде, Минемчә, бер генә продукт булмаячак. Минемчә, зур экраннан гына торган җиһаз булачак, һәм кешеләр аны күпкә ешрак кулланачак. Мин планшет формасына ышанам. Минемчә, ул үзенең сүзен әле әйтәчәк.»
Җоббс әфәнде, …постперсональ компьютерлар пәйдә булыр. iPod шуларның берсе дип әйтә аласыз. Һәм, минемчә, бу җиһазлар категориясе бик инновацион булырга охшаган, һәм без шуларның күп булуын күрәчәкбез..»

…Аудиториядән сорау
«Билл, сезнең иң ачы тәнкыйтьчеләрегез дә химая эшегезнең бөтен планетаны шаккатырлык булуын раслый, бу юнәлештәге эшегез хәтта, Microsoft эшчәнлеген дә шәүләдә калдыра. Мирасыгыз булып, кайсысын калуын теләр идегез?

Гейтс әфәнде, Бернәрсәгә дә карамастан, тормышымның иң мөһим эше Шәхси санак (ШС). Шуның белән балачкны, яшьлегемне үткәрдем. Хәтта өйләнүемне дә шуның аркасында соңгарак кичектердем. Бу бөтен тормышмның эше. Һәм мин шуңа бәхетле, ШС аркасында үзләштерелгән сәләт һәм осталыкларым технологияләрдән һәм, мәсәлән, сәламәтлек саклау өлкәсеннән ерак торган кешеләргә ярдәм итә… Әмма минем миемне ачсагыз, анда һәрбер күзәнәкнең софтвер белән бйәләнгәнен күрәчәксез, һәм бу үзгәрмәячәк.»

Русиягә информацион һөҗүм

The Wall Street Journal гәзитенең бүгенге саны Русиягә чын мәґнәсендә информацион һөҗүм ясады. Тәүге биттә, минем исемдә беренче тапкыр, Русиягә багышланган берьюлы дүрт язма. Күбесенчә тәнкыйть рухында, әлбәттә. Укыйбыз,

Путин Вашингтонны яңа кораллар өлкәсендә көрәш башлаганы өчен тәнкыйть утына тотты. Һәм, өстәп, Русия ракета сынаулары АКШның ракета-саклагыч система урнаштыру планнарына туры җавап дип белдерде. Райс (Condolezza Rice) әйтүенчә, Русия холкы иске заман калыпларыннан әле дә арына алмый

Русия белән АКШ вакытыннан алда, 2011 хәтле, беренчесенең чик үтү нокталарында атомтөш радиация мониторларын кую турында килеште.

Гәзит хәбәр итүенчә, чыгымнар ике ил хөкүмәтләре тарафыннан урталай капланачак. Кызык ки, Русиянең үз атомтөш коралларын һәм стансияләрен саклауга акча җитмәү сәбапле, чит илләр ярдәменә мохтаҗ. «Супермәмләкәт» югыйсә…

Британия тарафыннан КГБның элеккеге агенты Александр Литвиненконы агулауда гаепләнгән Рус кешесе, Британия Сер Хезмәтенең бу үлемдә катнашы бар дип тәкрарлый.

Бу Рус кешесе, Андрей Луговой, Мәскәүдә үткән пресс-очрашуда үзен Бөекбритан MI6 хезмәте тарафыннан ялларга маташуларын искәртеп үтте. MI6 хезмәте аңа Путинга каршы материаллар җыярга тәкъдим иткән булган. MI6 хезмәте җавап бирхдән баш тарткан.

Русия бер оппозисия фиркасенең төбәк бүлекчәсен Путинны тәнкыйть иткән материаллар чыгаруны туктамаган очракта ябуы белән янады.

Бу материалларның авторы Игор Пионтковский экстремизмда гаепләнә. Үткән ел Русия тарафыннан кабул ителгән канун нигезендә, «милли горурлыкны кимсетү», «җәмгыяви рәвештә хакимият әґзасына яла ягу» һ.б. эшләр «экстремизм» дип атала һәм җәза куркынычы астында тыела. Оппозисия фиркасе, «Яблоко», пресс-ханымы, фирканең бу китпаларны сатуны дәвам итәчәген иґлан итте, шул ук вакытта ул, Мәскәү китап кибетләренең, хакимият кешеләре куркытулары нәтиҗәсендә, Пионтковский китапларын сатудан тыелып торулары турында да әйтеп үтте.

Глобаль тынычлык индексы

Шушы көннәрдә «Тынычлыкны күзаллау» (Vision for Peace) оешмасы яңы Тынычлык индексын тәкъдим итте. Бу индекс дөньяның 121 илен үз эченә ала һәм аларны чагыштырмача тынычлык күрсәткече буенча тезә. Индекс 24 индикатордан тора, шуларның икесе: күрше илләр белән чагыштырмача хәрби чыгымнар һәм кеше хокукларын ихтирам итү. Индекс турында тулырак мәґлүматны бу сылтама буенча укырга була (инглизчә).

Мине иң кызктырганы, Иран белән АКШның кулга кул 96 һәм 97 нче урынарда торуы һәм Русиянең арттан дүртенче урынны биләве. Беренчесең сәбабе аңлашылса да, икенче күренешнең сәяси яктан гаделсез булуы күзгә ачык ташлана. Русиядән түбәнрәк урында кан коелышлар туктамаган Судан, сугыштан башы чыкмаган Газраил, һәм АКШ тарафыннан җирле халык арасында нәфрәт тудырып нигезенә хәтле җимерелгән Гыйрак. Шулай итеп, берьюлы ике сугышны алып барган ил (АКШ – Гыйрак һәм Афганистанда), бер сугышны да алып бармаган Русиядән күпкә тынычрак булып чыга…

Тулы рейтингы монда табып була (инглизчә)

Уфаны су баскан!

Уфада катастрофа! Шәһәрне су баскан.



Өстәмә фото

Секталар һәм диннәр

Соңгы бер-ике елда диннәр һәм секталар турында, аларның берсе-берсенә булган бәйләнеше турында уйлана башладым. Ничектер, кечкенә яшьтән секталарның начар, кешене кол итә торган оешма булуын өйрәтеп килделәр. Ләкин, үсә төшкәч, Христиан диненең, мәсәлән, сектадан килеп чыкканлыгын белдем , һәм, еллар дәвамында "утыртылган" идеология, минем күңелемдә ишелә башлады. Чыннан да, секталар "зур" диннәр кебек үк үзләренә хас идеологиясен бердәнбер һәм дөрес дип уйлыйлар, моннан ары, халыкны креатив, иҗади юллар ярдәмендә үзләренә җәлеп итәргә тырышалар, башка сүзләр белән әйткәндә, маркетинг белән шөгылләнәләр, үзләрен кулланнучыга "саталар". Ярар, булды ди. Алайсы нишләп секталарны Русиядә тыялар? Төп канунда сүз иреге һ.б. акка кара белә язылган бит, ләбаса! Монда Традицион чиркәүдән кешеләр ваз кичәр дигән курку да бардыр. Эшмәкәрлек фокусыннан караганда, чиркәүнең, кеше санын югалткан саен, табышы да шактый кими: китаплар, дини җиһазлар алучылар, чиркәү хезмәтләре өчен түләүләр азая.
Гасырлар дәвамында, Рус Православ чиркәве мондый күренешләрдән курка бирде, хәзер, сизелмичә, бу курку хисе Русиядәге Ислам диненә күчәргә тора. Ә Ислам динен чишмәсен, гасырлар дәвамында нәкъ секталар баетып торган! Суфичылар үзләре генә дә ни тора!
Бу араларда Нурчылар агымында катнашучыларны Русия хөкүмәте тарафыннан эзерлекләүләр башланды. Бу секта үз алдына бернинди кан коюны да, экстремизмны да максат итеп куймый. Ә бәлки, киресенчә, халык арасында гыйлем, мәгариф нурын таратуныдыр. Берничә кызыклы журнал чыгарып киләләр, төрле илләрдә мәктәпләр ачалар (төрек лицейлары исеме астында). Укучылар фәннәр буенча алдынгы урыннарда. Эчмиләр, тәртипле. Русиягә андыйлар кирәкми дә инде...

Талым үсеш

The Economist журналы сәясәт, икътисад өлкәлеренә караган мәшһүр журнал. Аның битләрендә һәрдаим Җир шарының төрле мәмләкәтләренә багышланган кызыклы язмалар һәм тирән анализлар табып була. Бу юлы минем иґтибарымны 7 нче Апрель санында чыккан, Русиядә, һәм, аеруча, Татарстанда мөселман диненең торышы турында мәкалә җәлеп ите. Шуның кыскача тәрҗемәсен урнаштырам.

Русия мөселманнары

“Талым үсеш” (“Benign Growth”)


Русиянең сан буенча иң тиз үсә торган дини төркеме – мөселманнар. Ләкин алар башка илләрдә яши торган диндарларыннан үзгә.

Русия мөселманнары – аеруча сәяси яктан актив буганнары – куаналар. 30 Мартта күп мөселманнарның үзәгенә үткән мәхкәмә эше үз чишелешен тапты. Антон Степаненко мөселман диненә күчкәч, исемен Габдуллага алыштырган) бу кыйссаның төп герое. Кабул иткән динендә уңышка ирешеп, ул Русиянең көньягында урнашкан Пятигорск шәһәренең имам-хатыйбы итеп билгеләнә. Ләкин, дуслары сүзләренә караганда, 2006 елның гыйнварында ул яла ягу нәтиҗәсендә кеше урлауда һәм караклыкта гаепләнә.

Русия мөселманнары җитәкчелеге хөкүмәт яклы пресса даирәлерендәге бәйләнешләрен В. Путинга имамны азат итүләрен таләп иткән ачык мөрәҗәґатьне җиткерүгә ташлады. Ниһаять, Мөселман дөньясы Мөһәммәд пәйгәмбәрнең, с.г.с., туган көнен бәйрәм итү алдыннан, имамның язмышы кинәт үзгәрде: аңа карата булган гаепләүләр саны кыскартылды һәм ул азат ителде…

Имамның хәсрәте һәм кинәт азат ителүе Русия мөселманнары тормышының ике хас сыйфатына аваздаш. Беренчесе, дәүләтнең авторитаризм һәм берьюлы кечкенәләргә (миноритарийларга, minorities) карата булган карашның үзгәрүчән булуын тасвирласа, икенчедән исә, Русиядә актив һәм абсолют лоял мөселман җәмгыятенең үсеп килүен чалымлый….

… 2003 елда Малайзиягә булган сәфәре вакытында Путин Русияне мөселман көче дип бәяләде. Шуның аркылы ул үзенең дөньякүләм мөселман илләре багланышларында тагын да активрак роль уйныйачагын күз алдында тотты булса кирәк.

Мөселман көче? Җүләрләр фикер кебек яңгырый. Әмма Русия, мөселманнар саны буенча Европаның беренче иле (Төркия күз уңында тотмаганда), һәм мөселман динен тотучыларның саны тиз арта. 2002 елда үткән халык хисабын алу Русиядә 14.5 миллион мөселман динен тотучыларын ачыклады, бу, тулаем алганда, ил халкының 10% дигән сүз. 2005 елда, Тышкы эшләр министры, Сергей Лавров, мөселман халкын 20 млн тәшкил итә дип бәйләде. Русия Мөфтиләр шурасы Рәисе Равил Гайнетдин исә бу санны 23 миллион дип билгели, чыгышлары буенча әзери һәм Урта Азиядән килгән мөһаҗирләрне исәпкә алганда.

Шуңа өстәп, мөселманнар саны Русиянең тулаем халык саны кимүенә карамастан да арта. Күп җирләрдә мөселман җәмгыятләре һәм дәүләтләре руслар килгәнче озак дәвер гомер кичергән. Мөскәүнең соңгы төзелгән һәм аеруча актив булган мәчетенең имамы, Шамил Галәветдинов әйтүенчә, «кечкенәрәкләр» (minorities) сүзе Русия җирләрендә Христиан диненә кадәр күп еллар алда кабул ителгән дин вәкилләренә карата кулланылырга тиеш түгел.

Кавказны исәпкә алмаганда, Русиядә мөселманнар ике төбәктә тупланганнар. Берсе – ике миллионга якын мөһаҗирләр тарафыннан «йотылган» Мәскәү. Икенчесе исә, Ислам диненең борынгы бастионнары – Башкортостан һәм Татарстан җирләре. Соңгысында диннең яңарышы сәяси яктан күрәзәчел җирле Президент Минтимер Шәймиевнең күз уңында тора.

Татарстанда исламистлар да юк түгел. Кайберәүләре кырыс репрессияләргә дә дучар. Кеше хокукларын яклаучы Human Rights Watch сүзләренә караганада, Гуантанамо култыгыннан (Guantanamo Bay) Руссиягә кайтарылган 7 кеше даими һөҗүмнәрдән һәм көч кулланудан иза чигә. Икесе соңрак шактый дәрәҗәдә исбатланмаган Татарстанда газ линиясен шартлауда гаепләнде. 1990нче еллар башында аеруча, Русиянең Хаҗ кылуны һәм мәчетләр ачуны ирекле итүе Ислам диненә Сауд Гарәбстаны, Иран һәм Төркиядән яңа вызгыять керүенә китерде. Татарстандагы радикализм, шулай итеп, чит илләр тарафыннан финансланган һәм хәзер ябылган дини мәктәпләргә сылтанды. Үткән атнада, алты кеше Һизб-ут-Таһрир төркеменә бәйләнгән булуы аркасында хөкемгә тартылды. Бу төркем көч куллануны кирәк дип тапмый һәм төп максаты итеп, Русиядә тыелган, халифат төзүне саный.

Гомумән алганда, Исламның Татарстан башкаласы Казанда яңадан тууы тыныч шартларда барды. Явыз Иван тарафыннан 1552 елда яулап алынганыннан соң, беренче тапкыр шәһәр Кирмәнендә мәчет барлыкка килде. Аның манаралары якындагы Рус Христиан чиркәве йомрылары белән күккә омтылган…

Намаз бүлмәләрен, заманында Ленин, Толстой укыган Казан дәүләт университетында да табып була…
Рафаил Хәкимов, Шаймиев әфәнденең киңәшчесе, мөслим дөньясының иң төньягында урнашкан һәм гасырлар дәвамында үсеш алган динне «Евроислам» төшенчәсе ярдәмендә тәсвирлый. Кайсы яктан карама, Шәймиев әфәнде ягымлы караш тудырырга ярата. Русия Президентының гарәп илләренә булган сәфәрләрендә, Татарлар лидеры Русия мөселманнарының йөзен күрсәтә. Бу тактика исә Кремльнең Якын Көнчыгыш юнәлешендәге дипломатиясен ачык тәсвирлый…

Шәймиев әфәнде сүзләренчә, Гарәп илләренең күп халкы беркайчан да башка мәдәниятләр арасында тигез хокуклы булып яшәмәгәә, аларның Ислам дине тәґлиматы
Татарларның ихтыяҗларына туры килми…

Мәскәү мөселманнарының Көнбатышка карашы Рус нормаларыннан да катгыйрак…

Милләт киләчәге

Татар милләтенең киләчәге хәзерге яшьләрне генә түгел, 19-20 гасыр чигендә иҗат иткән акыл ияләрен дә борчыган! Мәшһүребез Габдулла Тукайның "Безнең милләт үлгәнме, әллә йоклаган гынамы?" дигән язмасы нәкь шуның турында.

Җырларым

Җырларым, сез шытып йөрәгемдә
Ил кырында чәчәк атыгыз!
Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
Шулкадәрле җирдә хаккыгыз!
...
Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә
Һәм үләргә кыю ир булып.
Гомрем минем моңлы бер җыр иде,
Үлемем дә яңрар җыр булып.

Муса Җәлил

Йөрәккә якын сүзләр

Урам ташларыннан әкрен атлап
Тоеп барам заман агышын,
Сыгылам да кайчак, бөгеләм дә,-
Төяп барам заман сагышын

И. Юзеев

"Татар бавы" Илдар Юзеев

"А порой от намека слабого
Поднималась надменно бровка
Далеко, далеко Елабуга
И татарская та веревка..."

С. Липкин. "Зимний закат"

Кама буйларында бау ишәләр,
Бугазымда авыр төер бар:
Бик якында гына Маринабыз
Соңгы сулыш алган йорт бар.

Кемдер уйлый: "Элмәк киюенә
Татар бавы, имеш, гаепле"...
Вакыт үзе әйтер хакыйкатьне!
Нахак сүзгә халык лаекмы?

Населем минем өзелерлек түгел,
Мең яшәгән ныклы тамырдан,
Чулман буйларында иген иккән,
Суга юкә салган, бау үргән.

Нинди ачы җилләр исмәгән дә,
Үрешләрен кемнәр кисмәгән,
Тарих бавын җигелеп бергә тарткан,
Әмма комнан аркан ишмәгән.

Үпкын-чоңгыллардан үткән чакта
Әзелсә дә камыт байлары,
Ат урынына тарткан үз язымышын,
Сызылса да йөрәк майлары.

Идел-Чулман кичкән, ишкәк ишкән,
Язмышы да баудай үрелгән...
Татар җайдаклары гомум яуда
Париж урамында күренгән.

Нәселем минем күп дәһшәтләр күргән,
Баулар белән бергә җыр үргән,
Аның нинди җырлар үргәнлеген
Сорагыз сез Муса Җәлилдән!

Төрле телләрдә җырлап яшь аналар
Өмет баглап бишек асканнар,
Илбасарлар баудан элмәк ясап,
Зояларны дарга асканнар.

...Авыр бер чор, сугыш гарасаты
Маринаны монда китергән.
Хәзер кемне, кемне гаепләргә?
Сорыйк әнә Чулман, Иделдән.

Кем ишсә дә, бауның милләте юк,
Сылтамагыз аны милләткә!
Һәрбер телдә бер сүз: шәфкатьсезлек
Шагыйрьне илткән элмәккә.

Кама буйларында бау ишәләр,
Өмет баглап ага сулар да...
Мин дә кушылам: бишек бавы үрәм
Шиґри җанлы нарасыйларга.

Бугазымда авыр бер төер бар:
Калды инде фәкать сызларга...
"Бишек җыры"н көйләп байлар үрик,
Өметсезгә ярдәм бавы сузыйк,
Бирмик аны шәфкатьсезләргә!

1987

Татар гимназиясе турында

Уфада татар гимназиясен ачу турында сөйләшүләр күптәннән йөри иде инде. Ниһаять, Башкортостандагы татарларның лидеры Рамиль Бигнов эшкә дә алынган иде кебек. Ләкин... Татар интеллигенциясе салы комга терәлде. Гимназия бинасын (аны Р.Бигновның ширкәте бушка биргән) соңгы араларда җимереп тә ташладылар. Башкортостан җитәкчелеге бинаның җимерүчеләрен, акрын эшлисез дип, шелтәләп та алган. Ләкин, шуңа да карамастан, ике экскавторчы, намуслары уянудандырмы, эшләрен ташлап киткәннәр. Чыннан да белем учагын (төзелеп бетмәгән булса да) җимерү - үзенә күрә гөнаһ бит! Бу вакыйга закончылыкмы, әллә Башкортостан Хакимияте суд карырын гына башкаручымы?
1. Инде күптәннән сөйләнгән гыйбарә, башкортлар белән татарлар ике иң якын халык, кардәшләр, дус-тату яшәп, Мәскәү даирәләрендә үз мәнфәгатъләрен бергә кайгыртып, берсен-берсе яклап яшәргә тиешләр. Безнең тарихибыздан гына чыгып та, бүлердәй малыбыз юк дип кисеп әйтергә була. Уртак, бердәм булырга кирәк! Уртак мәкаль белән бу тезисны йомгаклаганда, "Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар".
2. Безнең араны бозу Башкртостан хакимятеннән ары, Мәскәү җитәкчелегенә үтә дә файдалы. Халыклар арасында тарткалаш башка проблемалардан: сүз иреге, икътисади алгарыштан игътибарны читкә юнәлтә.
3. Кызгыныч ки, бу тарткалаш, имперчиячел максатларга ирешү теләге, татар халкы бәрабәренә алып барыла. Татарларны, бу нисбәттән, пешка буларак файдаланалар, без үзебез исә, инде ничәнче тапкыр, алданабыз.
4. Бу көрәшнең уңай йогынтысы исә - читтә яшәүче татарлар үзара берләшә, уртак фикергә килеп, үзләренең мәнфәґатьләрен бердәм рәвештә яклый кебек.
5. Минем карашымча, бу көрәш барыбер татар халкында булган мәґрифәткә омтылышны һич күпме генә дә киметмичә, киресенчә, киләчәк көрәшләкә чыныктырачак. Ә хәзерге Башкортостан хакимиятенең көннәре (айлары) чикле. Болар киткәч, яңа кешеләр киләчәк. Яңа өметләр. Яңа омтылышлар. Яңа көрәшләр. Яңа нәтиҗәләр.

Сөйләшә алмаган авыздан...

Кичә Азатлыктан Ренат Мөхәммәдиевнең Башкортостан президенты белән очрашуы турында хәбәр бирделәр. Башта шаккаттым. Ничек инде татарның асыл заты, хәзерге вакытта Мәскәүдә эмиграциядә булган кеше, Башкортостан татарларының иң ачы дошманы белән очраша ала?! Мәгълүм ки, инде бер дистә елдан артык Башкортостанда татарларны башкортлаштыру сәясәте алып барыла, татар мәктәпләре ябыла, яңаларына ачылырга ирек бирмиләр! Көч-хәл белән Нур татар театры эшләп китте, башкасына өмет тә юк инде. Ләкин бу "асыл зат" (куштырнакларда бирәм, үзегез аңлыйсыз) Башкортостанның милли сәясәт моделен уңышлы дип бәяләде (!!!) Һәм аны Россия күләмендә танытырга чакырды!!! Бу чакыруны беренче булып үзенең гәзите (Татарский мир) күәтләп алыр төсле. Бу нисбәттән алда әйтеп үтелгән шәхесне "сатлык җан" дип атаудан гайре чигем юк! Андыйлар милләтебезне пычрата гына!!!
Минемчә, бу визитның артында Мәскәү Кремле сәяси даирәләре торып, Р.Мөххәммәдиев белән дирижировать итәләр. Бу, татар кулы белән, Мәскәүнең татарлар өчен аталган төп гәзитендә Башкортостанның милли сәясәтендәге "уңышын" мөмкин булганча данлау, дәүләт идеологиясенә үзенә күрә яңа бер төсмер бирә.

Яңарыш булырга тиеш!!!

Башладык, ниһаять!